👇

🏦 اقتصاد غیررسمی و بازار سیاه در افغانستان

مقدمه

اقتصاد افغانستان در دو دهه‌ی اخیر ترکیبی از فعالیت‌های رسمی و غیررسمی بوده است.
در حالی‌که بخش رسمی شامل تجارت قانونی، خدمات مالی، و فعالیت‌های ثبت‌شده در نظام دولتی است، بخش غیررسمی (Informal Economy) بخش بزرگی از درآمد مردم را تشکیل می‌دهد.
اقتصاد غیررسمی در افغانستان نه‌تنها بازتاب ضعف ساختارهای حکومتی است، بلکه ابزار بقا برای میلیون‌ها شهروند به‌شمار می‌رود.

۱. مفهوم اقتصاد غیررسمی

اقتصاد غیررسمی به مجموعه فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که خارج از نظارت، ثبت و مالیات دولت انجام می‌گیرد.
در افغانستان، این فعالیت‌ها شامل:

تجارت خیابانی و دست‌فروشی،

کارهای ساختمانی بدون قرارداد،

استخراج و فروش غیرقانونی معادن،

قاچاق کالا، مواد سوختی و دارو،

و حتی معاملات غیرقانونی ارزی است.

برآوردها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰٪ اقتصاد افغانستان غیررسمی است.

۲. عوامل گسترش اقتصاد غیررسمی در افغانستان

دلایل متعددی سبب شده‌اند تا این نوع اقتصاد در افغانستان رشد کند:

الف) ضعف نهادهای دولتی

نبود نظام مالیاتی شفاف، فساد اداری و کمبود نظارت دولتی باعث شده که بسیاری از تاجران ترجیح دهند فعالیت خود را به‌صورت غیررسمی انجام دهند.

ب) فقر و بیکاری

با نبود فرصت‌های شغلی رسمی، بسیاری از مردم برای تأمین معیشت به بازارهای غیررسمی و کارهای روزمزد روی آورده‌اند.

ج) ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی

در مناطق ناامن، حضور حکومت محدود است و گروه‌های محلی یا مافیایی کنترل اقتصاد را به‌دست می‌گیرند.

د) مشکلات بانکی و مالی

عدم دسترسی به بانک، ضعف نظام بانکی و نبود اعتماد عمومی به آن، سبب می‌شود معاملات مالی از طریق پول نقد یا حواله‌های غیررسمی (حواله‌داری) انجام گیرد.

۳. بازار سیاه در افغانستان

بازار سیاه یا Black Market به بخشی از اقتصاد غیررسمی گفته می‌شود که در آن کالاها و خدمات ممنوع یا کمیاب معامله می‌شوند.

مهم‌ترین بخش‌های بازار سیاه افغانستان عبارت‌اند از:

قاچاق مواد مخدر (به‌ویژه تریاک و شیشه)،

فروش غیرقانونی سوخت، طلا و سنگ‌های قیمتی،

معاملات ارزی غیررسمی (صرافی‌های بدون مجوز)،

قاچاق انسان و کالا از مرزهای ایران و پاکستان.

بر اساس گزارش سازمان ملل، درآمد ناشی از تجارت مواد مخدر در افغانستان گاهی ده‌ها میلیارد دالر در سال برآورد می‌شود — رقمی که از کل بودجه دولت بیشتر است.

۴. پیامدهای اقتصادی و اجتماعی

اقتصاد غیررسمی و بازار سیاه تأثیرات عمیقی بر توسعه‌ی کشور دارند:

کاهش درآمد دولت:
به‌دلیل فرار مالیاتی، دولت از دریافت عواید قانونی محروم می‌شود.

رشد فساد و مافیا:
در غیاب نظارت رسمی، شبکه‌های قاچاق و رشوه‌خواری قدرت می‌گیرند.

بی‌ثباتی نرخ ارز و قیمت‌ها:
بازار سیاه ارز و سوخت، نظام اقتصادی رسمی را مختل می‌کند.

افزایش فقر و نابرابری:
درآمدهای غیررسمی اغلب در دست گروه‌های خاص تمرکز می‌یابد و اقشار پایین جامعه بهره‌ای نمی‌برند.

تأثیر منفی بر اعتبار بین‌المللی افغانستان:
کشورهایی که اقتصاد غیررسمی بزرگ دارند، در تجارت جهانی و جذب سرمایه خارجی با مشکل مواجه می‌شوند.

۵. راه‌های کاهش اقتصاد غیررسمی و بازار سیاه

برای مهار این پدیده، نیاز به اصلاحات بنیادی وجود دارد:

الف) اصلاح نظام مالیاتی و ثبت تجارت‌ها

ساده‌سازی قوانین و کاهش مالیات می‌تواند انگیزه ثبت رسمی فعالیت‌ها را افزایش دهد.

ب) ایجاد شغل‌های رسمی

سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولیدی و کوچک می‌تواند مردم را از بازار غیررسمی به اقتصاد قانونی منتقل کند.

ج) مبارزه با فساد اداری

بدون شفافیت و پاسخگویی، هیچ برنامه اقتصادی موفق نخواهد شد.

د) تقویت نظارت مرزی

کنترل جدی‌تر مرزها، قاچاق سوخت، مواد مخدر و کالا را کاهش می‌دهد.

هـ) آگاهی و آموزش اقتصادی

با آموزش مردم در مورد مزایای فعالیت‌های رسمی، اعتماد عمومی به حکومت افزایش می‌یابد.

نتیجه‌گیری

اقتصاد غیررسمی و بازار سیاه در افغانستان، هم نشانه ضعف دولت و هم راه بقاء برای مردم است.
اما در درازمدت، ادامه‌ی این وضعیت مانع اصلی رشد و ثبات اقتصادی کشور می‌باشد.
تبدیل اقتصاد غیررسمی به اقتصاد رسمی، تنها با اصلاحات اداری، ایجاد فرصت شغلی، و شفافیت اقتصادی ممکن است.
افغانستان زمانی به توسعه واقعی می‌رسد که تجارت قانونی، کار شرافتمندانه و اعتماد به نظام اقتصادی جایگزین اقتصاد سایه شود.